Tüm dünyada 57 milyon, Türkiye’de ise 700 bin kişiyi tesiri altına alan Alzheimer hastalığı, günlük hayatı etkileyen ve zihinsel yeteneklerde bozulmalara neden olan nörodejeneratif bir hastalık olarak tanımlanıyor. 2023 yılının, hastalıkla uğraş için değerli bir yıl olduğunun altını çizen Türkiye Alzheimer Derneği uzmanları, 21 Eylül Dünya Alzheimer Günü’ne özel açıklamalarda bulundu. Bahis ile ilgili bilgiler veren dernek lideri Prof. Dr. Başar Bilgiç, “Amerika Birleşik Devletleri’nde Amerikan Sıhhat ve İlaç Dairesi (FDA), bir Alzheimer ilacının tam kullanım onayını verdi” halinde konuştu.
Tüm dünyada yaşlı nüfusun artması nedeniyle, Alzheimer hastalığının görülme oranında ilerleyen yıllarda önemli bir artış yaşanması bekleniyor. Günümüzde yaklaşık 57 milyon kişi Alzheimer hastalığı ile çaba ederken, 2050 yılında 140 milyon bireye Alzheimer teşhisi konulacağı kestirim ediliyor. Hastalıkla ilgili farkındalık yaratmak emeliyle belirlenen 21 Eylül Dünya Alzheimer Günü’nün bu yılki teması ise, hastalıkla ilgili erken teşhise ve risk faktörlerine dikkat çekmek maksadıyla ‘Çok erken değil, çok geç değil’ (Never too early, never too late) olarak belirlendi.
Türkiye Alzheimer Derneği’nin 21 Eylül Dünya Alzheimer Günü sebebiyle düzenlediği basın toplantısında, teşhis ve tedavi ile ilgili yeni gelişmeler paylaşıldı ve demans riskini azaltmanın yolları konuşuldu. Ayrıyeten hasta yakınlarına yönelik olarak geliştirilen fiyatsız uzaktan eğitim platformu tanıtıldı.
“Yeni ilaçlar Alzheimer’ın ilerlemesini yavaşlatıyor”
“2023 yılı, Alzheimer hastalığı tedavisinde değerli gelişmelere sahne oldu. Amerika Birleşik Devletleri’nde Amerikan Sıhhat ve İlaç Dairesi (FDA), bir Alzheimer ilacının tam kullanım onayını verdi. Bu ilaç, Lecanemab ismi verilen bir molekül ve beyinde hastalıkta biriken amiloid isimli proteinleri temizliyor” bilgisini veren Türkiye Alzheimer Derneği Başkanı Prof. Dr. Başar Bilgiç, yeni ilaç hakkındaki bilgileri şöyle aktardı:
“Lecanemab, bilhassa hastalığın erken periyodundaki hastalarda yaklaşık %30 ile 35’lik bir hastalık yavaşlaması sağlıyor. Bu, Alzheimer hastalığının tedavisinde şimdiye kadar elde edilen en kıymetli muvaffakiyet. Lakin ilacın az de olsa hayli önemli yan tesirleri de mevcut. Yaklaşık olarak iki yüz hastanın birinde beyinde kanamaya, 33 hastanın birinde ise yarattığı beyin ödemi ile önemli meselelere yol açabiliyor. Bu nedenle ilacın dikkatli bir biçimde kullanılması gerekiyor. Bu yıl tıpkı düzenek ile tesir eden Donenemab isimli ilacın da çalışması yayınlandı. Bu ilaç da Lecanemab üzere hastalarda hastalığı yavaşlatıyor. Yan tesir profilleri de her iki ilacın hayli benzeri. Genetik olarak ApoE geninde E4 varyantı taşıyan bireylerde yan tesirler daha sık izleniyor. Bu nedenle tedavi öncesi bir genetik inceleme yapılması da önerilenler ortasında. Bu ilaçlar ile ilgili başka bir değerli nokta da yapılan çalışmaların 1.5 yıllık bir süreyi kapsamasından ötürü, ilaçların tesirlerinin 1.5 yıl sonrasında sürüp sürmeyeceğinin bilinmemesi. Fakat bu mevzuda çalışmaya giren hastaların takibi sürüyor ve bu sorunun da yanıtı yakın devirde çıkacak.
Her iki ilaç da şimdi ülkemizde mevcut değil. Maalesef ki yeni ilaçlar epeyce maliyetli bir formda karşımıza çıkıyor bu durum da hastaların ilaca erişiminde bir bariyer olabiliyor.
Bu gelişmeler Alzheimer hastalığı tedavisinde büyük bir adım olarak kabul edilmekte olup, kesin sonuçların ve uzun vadeli tesirlerin daha fazla araştırma ile ortaya çıkması beklenmektedir. Bu nedenle, Alzheimer hastalığı ile uğraşta umut ışığının parladığı bir periyotta olduğumuzu unutmamamız kıymetlidir.”
ALZHEIMER TANISI KOYMADA ‘KAN BİYOBELİRTEÇLERİ’ PERİYODU BAŞLADI
Bu yıl düzenlenen Memleketler arası Alzheimer Derneği Kongresi’nde, Alzheimer hastalığı tanısı için kan biyobelirteçleri üzerinde durulduğunu belirten Türkiye Alzheimer Derneği İdare Heyeti Üyesi Doç. Dr. Bedia Samancı, yeni gelişme ile ilgili şunları aktardı:
“Günümüzde teşhis koyarken en emniyetli formül “belden su alma” diye bilinen süreçle beyin omurilik sıvısındaki hastalık ile alakalı birtakım proteinlerin seviyesine bakmaktır. Lakin son devirde süratle artan çalışmalarla birlikte artık belden su alma sürecinin yerine kandan da teşhis koyulabilmektedir. Kongrede sunulan pek çok çalışmada, beyin omurilik sıvısında bakılabilen protein seviyelerinin kanda da bakılması ile yüksek doğruluk oranlarına ulaşıldığı bildirilmiştir. Günümüzde birtakım kan biyobelirteçleri gelişim evresini geçip ticarileşmiş ve günlük kullanıma girmiştir. Bu durum çok yakında artık ülkemizde de kan alma yoluyla teşhis koymanın mümkün olabileceğini göstermektedir.
PARMAKTAN ŞEKER BAKAR ÜZERE ALZHEIMER TANISI KOYMAK MÜMKÜN
Kongrede dikkat çeken bir öbür çalışma ise, diyabet hastalarının yıllardır kullandıkları parmaktan kan şekeri ölçümüne emsal bir halde kolay bir parmaktan kan testi ile Alzheimer hastalığını tespit edebilen araştırma oldu. İsveç’ten bildirilen bu çalışmada araştırmacılar, hastalardan hem toplar damar hem parmaktan kan aldılar ve bu örneklerdeki protein seviyelerini karşılaştırdılar. Toplar damardan alınan örnekler ile parmak kanı örneklerinin yüksek derecede ahenk gösterdiği bildirildi. Bu pilot çalışma, Alzheimer hastalığı biyobelirteçlerinin uzaktan toplanması, daha kolay saklanması, hazırlık yahut sürece gerektirmeden ölçülme potansiyelini göstermesi tarafıyla dikkat çekmektedir. Rutin kullanıma girdiği takdirde kişinin kendisi yahut bakım verenleri tarafından meskende basitçe örnek toplanarak gerçekleştirilebilecek kadar kolay olan bu formül, bu testlerin erişilebilirliğini artıracak, böylece erken teşhis ve kolay tedavi izlemine imkan sağlayacak olması tarafıyla değerlidir.”
‘ALZHEIMER KAMPÜS’ BİRİNCİ MEZUNLARINI VERDİ
Türkiye Alzheimer Derneği, “Alzheimer Kampüs” isimli proje ile hasta yakınlarına fiyatsız ve çevrimiçi eğitim imkanı sunuyor. Alzheimer Yerleşke, yaşlılık süreçleri, saldırgan hasta ile başa çıkma, konutta birinci yardım ve bakımverenin kendi öz bakımı üzere bahislerde kapsamlı bilgi sağlıyor. Yurt içinden ya da yurt dışından isteyen herkes platforma fiyatsız olarak kaydolup, her birini konusunda uzman şahısların anlattığı 49 başlık altındaki eğitim malzemesine erişebiliyor. Bu eğitimde, bilhassa hastalarına baktıkları için dışarı çıkmakta kısıtlılık yaşayan, hakikat bilgiye ulaşmakta zorluk yaşayan ve coğrafik zorluklar nedeni bilgiye erişimde zorluk yaşayan hasta yakınlarının hedeflendiğini belirten Türkiye Alzheimer Derneği Genel Sekreteri Füsun Kocaman, proje ile ilgili şunları aktardı:
“Alzheimer Yerleşke, 19 Ocak 2023’te birinci iştirakçilerini kabul etti. Geçtiğimiz 6 aylık devirde iştirakçiler eğitimleri bitirip canlı yayın sohbet odası ve olay tahlillerine katıldı. Ayrıyeten iştirakçiler isterlerse ilgili imtihanlara girerek bu hususta sertifika da alabiliyor. Sertifika talebi olmayan hasta yakınları ise platformu bir referans kaynağı olarak gerçek bilgiye ulaşmak için kullanabiliyor. Derneğin Dijital Dönüşüm Projesi kapsamında Alzheimer Yerleşke, daha nitelikli bir platforma kavuşacak. Bu sayede eğitim alanların eğitim süreçleri içindeki “davranışları” takip edilecek ve geri bildirimler ile eğitim paketi geliştirilecek. Yerleşke, “Sağlıklı Yaşama ve Yaşlanma” platformu haline getirilecek. Platform, “Oyunlaştırma”, “Artırılmış Gerçeklik” ve “Sanal Gerçeklik” üzere teknolojik araçlarla ve bağlantı maharetleri, sorun çözebilme, vakit idaresi üzere toplumsal marifetler konusunda eğitici malzemelerle daha cazip ve eğlenceli hale getirilecek.”
“EĞİTİM DÜZEYİ YÜKSEK ŞAHISLARDA DEMANS RİSKİ AZALIYOR”
Yapılan büyük ölçekli prevalans ve insidans çalışmalarına nazaran, eğitim düzeyi demans riskini etkiliyor. “Bu çalışmalar, eğitim mühleti arttıkça demans riskinin azaldığını ve her eklenen eğitim yılı için demans gelişme riskinin düştüğünü göstermektedir. Örneğin, lise ve üniversite mezunlarının demans riski, ortaokul ve altı düzeyinde eğitim almış şahıslara nazaran manalı bir formda daha düşüktür. Daha yüksek eğitim düzeyine sahip bireyler, beyinlerinde Alzheimer hastalığı ile ilgili birikimler olsa bile buna karşı tesirli bir formda direnirler ve zihinsel fonksiyonlarını koruyabilirler” bilgisini veren Prof. Dr. Aslı Demirtaş Tatlıdede, sözlerine şöyle devam etti:
“Eğitimin demans riski üzerindeki tesirini ömür uzunluğu devam eden bilişsel, eğitsel ve mesleksel aktiviteleri de içeren bir bağlamda kıymetlendirmek son derece kıymetlidir. Örneğin, yüksek eğitim seviyesi ile birlikte karmaşık bir mesleğe sahip olmanın demans riskini daha da azalttığı görülmektedir. Ayrıyeten her yaştaki eğitim Alzheimer’e karşı savunmada tesirlidir. Yapılan yeni tahliller, yetişkin eğitim sınıflarına katılan bireylerde 5 yıl sonra demans riskinin manalı bir formda azaldığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle, yetişkinlik devrinde alınan eğitim, beyin işlevlerini muhafazada kritik bir rol oynamaktadır. Hayat uzunluğu sürdürülen eğitsel ve mesleksel aktiviteler, bilişsel, toplumsal ve fizikî uyarıcı faaliyetlerin beyin ağlarını nasıl etkilediğini göstermektedir. Bu aktiviteler, beyin hastalıkları yahut yaşlanma süreçleri ile daha âlâ başa çıkma kapasitesini artırır ve zihinsel fonksiyonları korur. Bu direnç kapasitesi, Alzheimer’ın öncüsü olan hafif kognitif bozukluğun ortaya çıkışını geciktirir ve hastalığın gelişme riskini neredeyse yarı yarıya (% 47 oranında) azaltır.”
AKDENİZLİLER ÜZERE AKDENİZ TİPİ BESLENMEK GEREKİYOR
Beslenmenin, demansın başlangıcını hem tedbire hem de geciktirmede rol oynayan çok kıymetli ve değiştirilebilir bir risk faktörü olduğunu belirten Türkiye Alzheimer Derneği İdare Heyeti Üyesi Doç. Dr. Nil Tekin, Akdeniz tipi beslenmenin Alzheimer’a karşı tesirli bir beslenme formu olarak kanıtlandığının altını çizdi. Ayrıyeten, Alzheimer riski taşıyan bireylerde dahi, Akdeniz tipi diyetin uygulanmasıyla bu riskin azaltılabildiğine dair kıymetli bulgulara rastlandığını da belirten Doç. Dr. Tekin, şu bilgileri verdi:
“Geleneksel Akdeniz tipi diyeti, yüksek ölçüde zeytinyağı, meyve, kuruyemiş, zerzevat, tam tahıl, balık ve kümes hayvanı tüketimi ile karakterizedir. Bu beslenme formunda süt eserleri, kırmızı et, işlenmiş et, işlenmiş besinler ve tatlı düşük ölçüde tüketilir. Fakat dikkate bedel bir nokta da Akdeniz tipi diyetin yalnızca besin seçimleriyle değil, tıpkı vakitte Akdeniz’de yaşayanların yaptığı üzere keyifli ve uzun sofralarda, toplumsal etkileşim içinde tüketilmesinin de esirgeyici tesirini artırabileceğidir. Örneğin, Akdeniz tipi diyeti Baltık ülkelerinde benimseyenlerde Alzheimer riski daha az düşmektedir. Bu da toplumsal etkileşimin ve toplumsal bağların, besinler kadar korunmada kıymetli bir faktör olabileceğini göstermektedir.
Akdeniz tipi diyet dışında ona benzeyen MIND isimli diyetin de korunmada tesirli olduğuna dair bulgular vardır. Buna rağmen öteki diyet tiplerinin korunmadaki tesiri bilinmemekte, hatta kimilerinin ziyanlı olabileceğine ilişkin küçük çalışmalar da bulunmaktadır. Bilimsel bulgular çok besinli, toplumsal enteraksiyonlu Akdeniz tipi beslenmenin Alzheimer’a karşı gözetici tesirini kanıtlamıştır.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
